Reportaż filmowy z wernisażu wystawy "ARCHITEKTURA EKSPERYMENTALNA", który odbył się 25. listopada 2010 roku w Galerii Architektów FORMA

W dzisiejszym świecie cyfrowa technika jest wszędzie wokół nas, lecz dla naszych oczu komputacja pozostaje wciąż ukryta. Wyposażamy nasze życia w ogromną ilość mocy komputacyjnej, o której dekady temu nie śniło się nawet fizykom jądrowym. Mimo wszystko fetysz naszego społeczeństwa na punkcie gigabajtów dostępnych dla naszych dłoni jest często tak samo nielogiczny jak kupowanie Ferrari po to, aby pojechać na zakupy do warzywniaka. Nawet jeśli uda nam się włączyć pierwszy bieg lub przekroczyć skrzyżowanie i wyjechać na otwartą przestrzeń, mamy większą szansę owinąć 'stającego dęba konia' [symbol Ferrari] wokół słupa, niż dojechać do linii mety. Świat komputacji dostępny każdego dnia pod naszymi palcami, obudowany aluminium lub plastikiem, jest jak zaspawane pudełko czekające na otwarcie, puszka Pandory z niesamowitym potencjałem, czekającym na uwolnienie (...).

Przytoczony powyżej fragment recenzji Jonathana Rabagliati (Foster+Partners, Specialist Modelling Group) może być chyba najlepszą puentą wystawy. Komputacja wyznacza nowe pola dla rozwoju architektury. Wciąż jednak jesteśmy na początku tej drogi i dotykamy przestrzeni niezbadanej. To co powstaje, nie jest jeszcze w pełni określone i zamyka się raczej w obszarze działań eksperymentalnych. Warto jednak szukać, bo zarówno cząstkowe rezultaty jak i sam proces myślowy towarzyszący projektowaniu są diametralnie odmienne od klasycznej ścieżki konstruowania form architektury. Na tym etapie z pewnością warto jest też łączyć i konfrontować doświadczenia. Dziękuję więc Przemkowi i Michałowi za otwartość i za chęć pokazania ich autorskiej twórczości w naszej galerii. Dziękuję recenzentom za teksty krytyczne, które nakreśliły istotny kontekst dla odbioru prezentowanych treści. Dziękuję organizatorom Westivalu (szczeciński oddział SARP) za chęć podjęcia tematu i za finansowanie wystawy. Szczególne podziękowania należą się Klarze Czyńskiej za nieocenione wparcie merytoryczne na wszystkich etapach przygotowań. Dziękuję również za życzliwość i kreatywną pomoc wielu osobom - Markowi Czyńskiemu (SARP), Emilii Butkiewicz (SARP), Tadeuszowi Szklarskiemu (SARP / Szczecin2016), Bartoszowi Bęskiemu (Vobis), Magdzie Broniatowskej (A&B), Ksaweremu Czyńskiemu, Andrzejowi Faderowi (FaderProduction), Juliuszowi Gumpowiczowi (PrintDream), Jerzemu KaĽmierczakowi (DJ-Meble), Jackowi Leksowi (eL-Jot), Piotrowi Szalkiewiczowi (Vobis), Sandrze Szkwarek (Vobis), studentkom i studentom architektury ZUT oraz wielu, wielu innym...

Paweł Rubinowicz, kurator Galerii Forma

Stały wzrost mocy obliczeniowej komputerów w coraz większym stopniu umożliwia wielokrotne powtórzenie nieskomplikowanych procesów, których wynikiem może być złożony (complex), lecz nie zawsze skomplikowany (complicated) efekt. Projektowanie komputacyjne w architekturze to właśnie automatyzacja niektórych powtarzanych procesów. Daje ona architektom nowe możliwości poszukiwania zoptymalizowanych rozwiązań formalnych, funkcjonalnych i konstrukcyjnych, o estetyce trudnej do zaprojektowania przy pomocy innych narzędzi.

Wystawa 'Formy komputacyjne' eksponowana w ramach Westivalu, w Galerii Architektów Forma obejmie projekty architektoniczne, instalacje, formy sztuki użytkowej oraz prezentuje badania naukowe, eksperymenty w dziedzinie projektowania i cyfrowego wspomagania wytwarzania. Dla autorów, podstawowym narzędziem kreacji jest komputacja. Drukarka trójwymiarowa, którą można złożyć samemu; pawilon, którego forma została zoptymalizowana z użyciem algorytmów inspirowanych darwinowską teorią ewolucji; interaktywny tablet do projektowania urbanistycznego, symulujący ruch pieszych; stół, którego forma jest wynikiem odwzorowania sposobu poruszania się klucza ptaków; instalacja przestrzenna, stworzona bez odgórnego planu na bazie zasad oddziaływania elementów składowych; robot, rysujący algorytmicznie zdefiniowane formy - to tylko niektóre z projektów eksponowanych na wystawie w Galerii Forma. Pokazane będą także wybrane prace studentów kursu Master of Science in Adaptive Architecture and Computation na Bartlett School of Graduate Studies (Londyn) oraz warsztaty przeprowadzone przez grupę Workshops Factory.

Wystawa 'De-kodowanie złożoności' jest próbą rozpoznawania i nowego definiowania pojęcia złożoności formalnej. Ekspozycję stanowi sekwencja syntetycznych, czarno-biały, dwuwymiarowych grafik, które w pierwszym odbiorze wydają się być mało związane z architekturą. W rzeczywistości jednak, grafika jest tu przede wszystkim pretekstem do podjęcia dyskursu architektonicznego oraz do poszukiwania schematycznego odwzorowania nowej kategorii złożoności. Kontekstem naukowym dla odczytywania prac oraz dla ich przygotowania jest geometria fraktalna i teoria chaosu deterministycznego. Trzy serie obrazów graficznych 'Progresja', 'Porównanie', 'Przekształcenie' zostały wygenerowane z zastosowaniem oprogramowania opracowanego od podstaw przez autora. Matematyczny mechanizm ich konstrukcji jest oparty na zastosowaniu prostych i ściśle deterministycznych zasad formowania.

Cechą 'nowej złożoności' jest dążenie do zachowania pełnej czystości formy i prostoty formowania. Złożoność taka nie jest efektem odejścia od sztywnych reguł komponowania w stronę swobodnego kształtowania formy. Przeciwnie, zachowanie ustalonych zasad konstrukcji jest dogmatem każdej z grafik. Złożoność, którą możemy w nich zaobserwować jest więc wyłącznie odzwierciedleniem lub obrazowaniem pewnego 'kodu natury'. Trudno jest przesądzać o znaczeniu tej kategorii złożoności dla architektury oraz o wartościach estetycznych kształtowanych tak form. Wymykają się one spod możliwości racjonalnej oceny, podobnie jak trudno jest wartościować estetykę krajobrazu naturalnego, form organicznych oraz całej makro- i mikro struktury kosmosu. Z pewnością natomiast stosowanie 'nowej złożoności' ma istotny wpływ na przebieg procesu projektowego, w którym architekt przestaje być arbitralnym kreatorem i staje się raczej wnikliwym obserwatorem i badaczem formy...

PRZEMYSŁAW JAWORSKI, pracował w latach 2006-2010 jako Computational Designer w pracowni architektonicznej Foster+Partners, w Grupie Specjalistycznego Modelowania Komputerowego (SMG). Absolwent Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej. W latach 2005-2006 kontynuował studia architektoniczne w Londynie (University College of London), na kierunku Architektura Adaptywna i Komputacja (AAC). W latach 1995-2000, działał na tzw. 'demoscenie' komputerowej, tworząc sztukę komputacyjną w postaci multimedialnych prezentacji, przedstawianych wielokrotnie na ogólnopolskich festiwalach sztuki komputerowej. Obecnie zajmuje się głównie interaktywną i parametryczną architekturą, użyciem algorytmów sztucznej inteligencji oraz symulacjami sił fizycznych w konstrukcjach. Wykłada także przedmiot 'Projektowanie parametryczne i fabrykacja' na Wydziale Architektury PWr oraz eksperymentuje z instalacjami multimedialnymi i tzw. 'physical computing' (wykorzystanie robotów w architekturze i designie). Prowadzi portal www.projektowanieparametryczne.pl oraz www.jawordesign.com.

MICHAŁ PIASECKI, niezależny architekt, projektant produktu i konsultant z zakresu procesów generatywnych, modelowania parametrycznego i cyfrowego wspomagania wytwarzania. Pracował między innymi z Aleksandrą Wasilkowską przy projekcie wystawy "Niezwykle Rzadkie Zdarzenia" w warszawskim Centrum Sztuki Współczesnej; 'Fluid Forms' i Krystianem Kwiecińskim przy projekcie biżuterii "Evolve Ring Silver" i z Joris Laarman Studio przy projekcie mebla "Starlings Table" dla Friedman Benda Gallery w Nowym Jorku. Jest również doktorantem na Bartlett School of Graduate Studies w Londynie, gdzie zajmuje się aplikacjami sztucznej inteligencji w procesie projektowym; asystentem na kierunku Master of Science in Adaptive Architecture and Computation (Bartlett) oraz współzałożycielem grupy Workshops Faktory prowadzącej warsztaty i seminaria dotyczące projektowania komputacyjnego. Przed rozpoczęciem doktoratu uzyskał z wyróżnieniem tytuł Postgraduate Diploma in Adaptive Architecture and Computation na Bartlett w Londynie; Master of Architecture na Institute of Advanced Architecture of Catalonia w Barcelonie oraz tytuł inżyniera architekta na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Jego strona i blog są dostępne na: www.michalpiasecki.com.

PAWEŁ RUBINOWICZ, architekt, studia na Politechnice Szczecińskiej i Fachhochschule Oldenburg (Niemcy). Pracuje w Instytucie Architektury i Planowania Przestrzennego (WBiA, ZUT) od 1999 roku. Uczestnik licznych konkursów, warsztatów architektonicznych oraz konferencji naukowych w Polsce, Niemczech, Finlandii, Szwecji, Litwie, Hiszpanii, Stanach Zjednoczonych i Republice Południowej Afryki. Współautor kilku opracowań urbanistycznych dla miast Polskich w tym studiów nad zastosowaniem Wirtualnych Modeli Miast w analizie krajobrazu miejskiego. Współkoordynator projektów europejskich w ramach programu 'Culture 2000' (2003-2004). Indywidualne wystawy fotograficzne w ośmiu miastach w Polsce (2000-2005). Od 2009 kurator 'Galerii Architektów Forma' w Szczecinie. Od 1999 roku prowadzi badania własne, ukierunkowane na rozpoznanie znaczenia zastosowań matematycznej teorii chaosu w projektowaniu architektonicznym. Autor 18 publikacji naukowych - w tym 10 o zasięgu międzynarodowym. Autor projektu badawczego, zwieńczonego pracą: 'Chaos jako porządek wyższego rzędu w wybranych trendach współczesnej architektury' (2010).

W dzisiejszym świecie cyfrowa technika jest wszędzie wokół nas, lecz dla naszych oczu komputacja pozostaje wciąż ukryta. Wyposażamy nasze życia w ogromną ilość mocy komputacyjnej, o której dekady temu nie śniło się nawet fizykom jądrowym. Mimo wszystko fetysz naszego społeczeństwa na punkcie gigabajtów dostępnych dla naszych dłoni jest często tak samo nielogiczny jak kupowanie Ferrari po to, aby pojechać na zakupy do warzywniaka. Nawet jeśli uda nam się włączyć pierwszy bieg lub przekroczyć skrzyżowanie i wyjechać na otwartą przestrzeń, mamy większą szansę owinąć 'stającego dęba konia' (symbol Ferrari) wokół słupa, niż dojechać do linii mety. Świat komputacji dostępny każdego dnia pod naszymi palcami, obudowany aluminium lub plastikiem, jest jak zaspawane pudełko czekające na otwarcie, puszka Pandory z niesamowitym potencjałem, czekającym na uwolnienie.

Do każdej puszki potrzebny jest otwieracz. W świecie designu, gdzie duże biura są już ukształtowane i statyczne w swoim działaniu, tylko 'chodzący boso' podróżnicy, łączący się w sieciowe społeczności są w stanie 'dosiąść tygrysa' i odkryć te zupełnie nowe terytoria. To dość radykalna zmiana w designie, gdy zamiast zwyczajnie używać cyfrowych narzędzi, zaczynamy totalnie zanurzać się i stawać się częścią komputacyjnych metodologii. Tutaj wkraczają one w świat algorytmów i emergencji, obserwacji zachowań i negocjacji, pomiędzy oddolnie (bottom-up) generowanymi systemami samo-organizacji a odgórną (top-down) kontrolą. Nowe metodologie wymagają niemalże kulturowego przesunięcia środka ciężkości i zmian w sposobach myślenia. Nowe instrumenty wymagają nowych talentów i umiejętności, a biegłości w posługiwaniu się nimi nie da się nauczyć w jedną noc. Eksplozja potencjału potrzebuje czasu do oswojenia.

Na wystawie [w Galerii Architektów Forma] można obejrzeć niektóre z ostatnich projektów Polskich pionierów i odkrywców komputacyjnego designu. Niektóre z tych eksperymentów były budowane pokątnie w małych pokoikach, inne tworzone z wieloma kolaborantami na miejskich placach. Wystawa jest oknem na nowe słownictwo i składnię całkiem nowego języka komputacyjnego designu. W świetle okiełznywania nowych możliwości, prezentowane prace pokazują także jak te techniki otwierają nas na nowe sposoby pracy, które prowadzą od wstępnych szkiców aż do cyfrowej, fizycznej fabrykacji.

Jonathan Rabagliati
Computational Designer & Associate
Foster+Partners | Specialist Modelling Group
Londyn, 14 listopada 2010

Projektowanie architektoniczne jest w swej istocie wirtualne, podobnie jak wszelka twórcza ludzka działalność. Projekt powstaje w wyobraĽni autora, a jego obraz uzewnętrzniany w formie bądĽ to projektów - w przestrzeni realnej lub wirtualnej - bądĽ finalnie w postaci budynków w środowisku ziemskim, nie zawsze jest zgodny z pierwotnym zamysłem. Relacja sposobów uzewnętrzniania reprezentacji wyobrażeń w architekturze w różnych epokach układa się w czytelny związek przyczynowo-skutkowy pozwalający zrozumieć różnice pomiędzy poszczególnymi stylami czy tendencjami. Rozwój rysunku perspektywicznego miał wpływ na architekturę renesansu, architekci konstruktywiści nie bez powodu posługiwali się rysunkiem aksonometrycznym. Przykłady można mnożyć.

Jak pisał Peter Zumthor analizując proces powstawania projektowanych przez niego budynków on sam, "wydobywając" projekt z umysłu do ziemskiej realności posługuje się metodą opisaną przez kompozytora Johna Cage'a (...). Polega ona na opracowywaniu koncepcji i struktury utworów po to by je usłyszeć dopiero po wykonaniu (...). Nie "słyszy" najpierw muzyki w głowie, nawet się nie stara. I choć Peter Zumthor nie posługuje się technikami cyfrowymi to, bazując na wytworzonej przez niego analogii z architekturą, można wyprowadzić z tego wyznania porównanie do obrazu projektów architektonicznych powstających przy użyciu cyfrowych technik performatywnych. Współdziałając w tworzeniu projektu pełnią one rolę tak nadania porządku koncepcji i strukturze przestrzeni, jak i odpowiednika instrumentów muzycznych, wpływając na finalną formę i cechy tak powstającej przestrzeni, jak instrumenty wpływają na brzmienie muzyki. Takie spojrzenie pozwala widzieć architekturę generatywną i performatywną nie jako formalne ćwiczenia prowadzące do umożliwienia realizacji wybujałych geometrii w przestrzeni (a w efekcie do przeformalizowanej architektury, jak twierdzą oponenci, np. Anthony Vidler), a jako poetykę projektowania wpływającą na ogromną swobodę realizacji wizji i rozwiązywania problemów. Poetykę, rozumianą jak tłumaczył to Anthony Antoniades (...) odwołującą się do mistycznego aspektu tego greckiego terminu interpretowanego od Platona do Strawińskiego (...), czyli jako "robienie" architektury ("making" architecture) z adresem do jej genezy estetycznej jak najszerzej widzianej.

Prace młodych architektów Przemysława Jaworskiego i Michała Piaseckiego [eksponowanej w Galerii Architektów Forma] są przykładami stosowania tej poetyki w sposób pionierski, biegły i śmiały. Ścieżki ich myślenia prowadzą od obserwacji zasad obecnych w przyrodzie do włączania ich w strategie projektowe i w efekcie w genezę estetyki proponowanych form i instalacji. Jeszcze nie realnych budynków, ale można sobie wyobrazić, że jest to kwestia czasu. Obserwuję rozwój tak powstających projektów z ogromnym zainteresowaniem, sympatią i podziwem. Projekt i model stołu wykonany przez Miachała Piaseckiego we współpracy z Joris Laarman Studio w oparciu o algorytm Reynolds'a, opisujący ptasie loty, jest niezwykłym przeniesieniem metafizyki i tajemnicy ulotnych migracji w formę - statyczną, ale i dynamiczną zarazem. Można w przypadku tej poetyki snuć porównania ze stosowaniem proporcji złotego podziału i niesionej przezeń tradycji mistyki muratorskiej w architekturze katedry mediolańskiej i nie będzie ono na wyrost, choć to tylko stół... Warto zwrócić uwagę, że projekty prezentowane na wystawie dotyczą nowych, efektownych geometrii, ale przecież możliwości optymalizacji architektury powstającej przy użyciu technik performatywnych są tak dogodne, że z pewnością zawładną one całością projektowania w przyszłości. Michał Piasecki i Przemek Jaworski w Polsce otwierają nową, obiecująca ścieżkę, na której z pewnością znajdą naśladowców, a którą kroczą już też niektórzy ich rówieśnicy - koleżanki i koledzy, wykształceni za granicą.

Ewa Kuryłowicz, prof. nzw. dr hab. inż. arch.
Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej
Kuryłowicz & Associates
Warszawa, 11 listopada 2010

Fascynująca przygoda poznawania rzeczywistości za pośrednictwem matematyki. Zapis matematyczny staje się grafiką, grafika przestrzenią a przestrzeń rzeczywistością. Rzeczywistość za pomocą tych samych środków można dekodować do poziomu grafiki i formuły matematycznej. Świat stał się rozpoznawalny i mierzalny. Czy jednak przewidywalny?

Skomplikowaną rzeczywistość skłonni jesteśmy nazywać chaosem. Granice zrozumienia świata rozszerzają pojmowalną dla nas sferę rzeczywistości. Chaos, rozumiany jako obszar nieuporządkowany, okazuje się tylko złożonością wyższego rzędu, mierzalną de-kodowalną. Formuły pozwalające na konstruowanie niezwykle złożonych form graficznych i przestrzennych, dzięki komputeryzacji i badaniom naukowym mogą zostać zidentyfikowane i zaprzęgnięte do tworzenia form projektowanych. Rozpoznanie świata wysokiej złożoności zapisanego w zasadach geometrii fraktalnej, automatów komórkowych, parametryzacji projektowania - to wciąż rozpoznawanie świata nowego, łączącego w sobie różne dziedziny naukowe: matematykę, geometrię, sztukę grafiki, projektowanie architektoniczne, wzornictwo, filozofię, informatykę i biologię.

Architekt Paweł Rubinowicz jest badaczem, który wniknął w tajemnicę systemu złożoności. Autor wykorzystuje w swych pracach zasady przekształceń wynikające z geometrii fraktalnej i teorii chaosu deterministycznego. Na podanych przykładach trzech przypadków przekształceń form graficznych: progresji, porównania i przekształcania, pokazuje zagadnienie złożoności w wybranych trzech różnych aspektach. Jest to jednocześnie teoretyczna egzemplifikacja procesów, jakie towarzyszą projektowaniu w architekturze, a zwłaszcza w kształtowaniu formy architektonicznej.

Każdy z trzech wybranych procesów elementarnych przedstawia w formie dwóch kompozycji graficznych, ilustrujących dwa stadia ewolucji formy. Proces pierwszy to progresja. Pierwsza z grafik ilustrujących ten proces ilustruje regułę kształtowania formy. Druga grafika jest efektem wielokrotnego stosowania reguły progresji. Proces drugi to porównanie. Stanowi ono zestawienie dwóch kompozycji złożonych z tej samej ilości elementów o formie "E". Ilość reguł niezbędna dla stworzenia każdej z tych kompozycji jest jednakowa, podobnie jednakowa jest ilość elementów składających się na kompozycję: 16384. Wyraz graficzny obydwu prac jest jednak zupełnie odmienny. Trzeci proces to przekształcanie. Stanowi ono graficzną interpretację transformacji geometrycznej podziału powierzchni na trójkąty. W zestawieniu dwóch prac widoczna jest nieznaczna zmiana formuły, na podstawie której stworzone zostały obydwie prace. Zmiana ta spowodowała znaczącą różnicę w uzyskanej wewnętrznej strukturze graficznej i odbiorze wizualnym grafiki.

De-kodowanie złożoności - to proces zapisu skomplikowanej przestrzeni za pośrednictwem prostych formuł matematycznych, opisujących zjawiska złożoności. Przedstawione przez architekta Pawła Rubinowicza prace graficzne są wynikiem wieloletnich studiów nad zagadnieniami złożoności i aplikacją zasad chaosu deterministycznego w procesie projektowania architektonicznego. Mimo, że przedstawione prace mają charakter artystyczny - ilustrują niezwykle istotne zagadnienia naukowe, które mogą w przyszłości stać się znaczące dla innowacyjnego projektowania architektonicznego. Przedstawione prace budzą niedosyt poznania i zachęcają do zgłębienia zupełnie nowej dziedziny nauki, jaką jest złożoność wyższego rzędu i poznania nieznanej granicy złożoności.

Zbigniew Paszkowski, dr hab. inż. arch., prof. ZUT
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny
Autorska Pracownia Projektowa Urbicon Sp. z o.o.
Szczecin, 6 listopada 2010

Współczesny artysta grafik, który tworzy dzieła metodami pośrednimi - druku wklęsłego, wypukłego lub płaskiego, jest na pozycji uprzywilejowanej w stosunku do warsztatu rysowania sposobami bezpośrednimi. Grafika, która powstaje jako odbitka lub wydruk z matrycy, określana jest dziełem oryginalnym i nazywana w zależności od rodzaju materiału-tworzywa-matrycy. Wybrany nośnik obrabiany jest impulsywnością wewnętrznego pędu. Ten zaś ustaje na skutek zmęczenia mięśni i bólu ścięgien ręki artysty. Przytaczam tu ten rodzaj środków medialnych, aby porównać je z narzędziami najnowszej generacji komputerów, kamer fotograficznych i systemów druku.

Paweł Rubinowicz z wykształconej profesji ujawnia się architektem, a z ducha i charakteru formuje jako twórczy artysta. Odkrywa i znajduje On w tej drugiej (cyfrowej) technologii wartości indywidualnej wypowiedzi artystycznej. Zawartość jego przesłania implikuje komunikatami, które domagają się graficznej formy artykulacji. Autor, na czarno-białych planszach, faworyzuje układy o inklinacjach wizualnych. Ze szczególnym upodobaniem penetruje iluzyjną przestrzeń płaszczyzny za pomocą dynamicznych konstrukcji. Tłumaczy terminy języka werbalnego na stan obrazowy. Słowa: 'progresja, porównanie, przekształcenie, dekonstrukcja, rozbicie, deformacja, rozproszenie' prowokują impulsami wewnętrznymi do budowy adekwatnych tworów o cechach organizacyjnych, które byłyby spełnieniem - materializacją idei.

Prezentowane kompozycje graficzne stanowią to, czym są. Analizowanie i uzasadnianie może prowadzić do paradoksu i ocen kompromisowych. Na pewnym poziomie obioru, nie ma istotnego znaczenia czy konstrukcja, która jest sama dla siebie intencją odkrywania i badania cech morfologicznych, została zbudowana z elementów wizualnych, werbalnych lub dowolnie innych. Tu artysta przekracza kolejną granicę. Znajduje się w mglistym obszarze 'metasztuki'. Skala jego autokomentarza oscyluje od "szeptu" do "wrzasku" wizualnego. Jest to rozpiętość intelektualnej gry w wysublimowaną geometrię wieloprzestrzeni. Wiedza i doświadczenie architekta inżyniera integruje wątki nasycone artystyczną wrażliwością z racjonalnością miary w progresywnym ciągu złożoności konstrukcji i formy.

Ryszard Korżanowiski, artysta grafik, prof. ZUT
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny
Katedra Rysunku, Malarstwa i RzeĽby
Szczecin, 9 listopada 2010