13|12|2016

W piętek 9. grudnia 2016 roku w Galerii Architektów Forma odbyło się otwarcie wystawy "Rezydencje na Pomorzu Zachodnim – dziedzictwo utracone czy odzyskane?" autorstwa dr inż. arch. Magdaleny Rzeszotarskiej-Pałka. Wernisaż zgromadził liczne grono gości z Wydziału Kształtowania Środowiska i Rolnictwa oraz Wydziału Budownictwa i Architektury Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Swoją obecnością zaszczycił nas również prorektor ds. nauki ZUT prof. dr hab. inż. Jacek Przepiórski. Wystawa stanowi obraz współczesnego stanu zachowania rezydencji pałacowych i dworsko-parkowych w Zachoniopomorskiem. Dokumentuje także ostatnie przekształcenia tych obiektów, stanowiących jakże cenny element dziedzictwa kulturowego regionu. Na stronach internetowych prezentujemy szerszą relację z wernisażu. Wystawę będzie można zobaczyć jeszcze do 17 stycznia 2017.

Paweł Rubinowicz, kurator Galerii Forma

"Fotografia: obiektywny zapis historii - utracone czy odzyskane?" (...) to poruszający dokument obrazujący stan zachowania - w większości przypadków katastrofalny - zabytkowych zespołów pałacowych i dworsko-parkowych w naszym regionie. Spośród istniejących ponad 500 tego rodzaju założeń rezydencjonalnych w Zachodniopomorskiem autorka na wystawie prezentuje ledwie 15, ale jakże reprezentatywnych. Kontrastuje ich obraz z lat 2003-05 z bieżącym. To rodzaj dokumentu: fotografie uzupełnione krótkimi notami informacyjnymi nt. zabytkowych murów zatrzymanych w kadrze. Obraz obiektywny, naukowy, ale wywołujący emocje i refleksje (...)

Kurier Szczeciński, 12 grudnia 2016, s. 9, red. Arleta Nalewajko
Pełny tekst artykułu i wywiadu z Autorką: Skan | Wersja on-line 24kurier.pl

2|12|2016

W piątek, 9. grudnia 2016 roku, Galeria Architektów Forma będzie miała przyjemność zaprezentować wystawę dr inż. arch. Magdaleny Rzeszotarskiej-Pałka pod tytułem: "Rezydencje na Pomorzu Zachodnim - dziedzictwo utracone czy odzyskane?". Wystawa jest efektem wieloletnich badań prowadzonych przez Autorkę nad zespołami pałacowo i dworsko-parkowymi na Pomorzu Zachodnim. W formie kilkudziesięciu fotogramów udokumentowany został stan zachowania wybranych założeń rezydencjonalnych z naszego regionu w latach 2003-2005 oraz ich stan obecny - zdjęcia z 2016 roku.

Tuż obok nas znajdują się niezwykle cenne obiekty, ważne dla zachowania tożsamości miejsc i miejscowości. Wystawa pokazuje najnowsze losy założeń rezydencjonalnych w: Bolkowicach, Dębogórze, Glinnej, Kąkolewicach, Koszewie, Kulicach, Lesięcinie, Maciejewie, Małkocinie, Przelewicach, Siennie Dolnym, Sokolińcu, Stuchowie oraz Świerznie. W recenzjach dr hab. inż. arch. Katarzyny Łakomy (WA Politechniki Krakowskiej) oraz dr hab. Agaty Zbylut (Akademia Sztuki w Szczecinie) czytamy o znaczeniu tych obiektów w krajobrazie kulturowym, o zaniedbaniach i o podjętych działaniach inwestycyjnych, które jednak nie zawsze okazują się korzystne. Wystawa Rzeszotarskiej-Pałka przywołuje budowle cenne dla kulturowego dziedzictwa regionu. W obiektywny sposób dokumentuje ich rozwój w 21 wieku. Przypomina także o tych obiektach, o których już zapomnieliśmy - i o które powinniśmy się szybko zatroszczyć.

Magdalena Rzeszotarska-Pałka jest architektem i architektem krajobrazu, naukowcem i dydaktykiem. Jest absolwentką Politechniki Szczecińskiej (obecnie ZUT). W 2005 roku obroniła doktorat na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Od 2010 roku piastuje stanowisko Kierownika Katedry Projektowania Krajobrazu na Wydziale Kształtowania Środowiska i Rolnictwa, Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Jest autorką kilkudziesięciu publikacji naukowych oraz współautorką monografii "Wieś pomorska wczoraj i dziś. (…)", która zdobyła wyróżnienie Ministra Infrastruktury RP. Jest promotorem kilkudziesięciu dyplomów magisterskich i inżynierskich. Jest także członkiem LE:NOTRE Institute, Stowarzyszenia Polskich Architektów Krajobrazu oraz Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Ogrodnictwa SITO.

Paweł Rubinowicz, kurator Galerii Forma

(...) jedyną drogą zakorzenienia się jest podjęcie wątków zachowanej tradycji wraz z pełnym
uszanowaniem zachowanych jeszcze dóbr kultury materialnej i wpisania się w tę tradycję nie na
zasadzie przeciwstawienia, lecz w pełni świadomej kontynuacji. Aby to móc uczynić należy
dziedzictwo to wpierw poznać i zrozumieć - prof. dr hab. inż. arch. Adam Szymski

Szymski A., Rzeszotarska-Pałka M., Pawłowski W., Ignaczak-Felińska J.,
Wieś pomorska wczoraj i dziś, Szczecin 2006.

Badania prowadzone od blisko 15 lat nad stanem zachowania zespołów pałacowych i dworsko-parkowych na Pomorzu Zachodnim pozwoliły na zebranie wielu materiałów fotograficznych, jak również archiwalnych i opisowych. Wystawa obejmuje prezentację dokumentacji fotograficznej wybranych kilkunastu rezydencji z terenu Pomorza Zachodniego, którą uzupełniono o skrót istotnych informacji dotyczących przedstawionych obiektów.

Wybrane przykłady ilustrują aktualny stan zachowania rezydencji wiejskich. Zostały one dobrane w taki sposób, aby przedstawić różne typy rezydencji - począwszy od skromnych drewnianych dworów, a kończąc na okazałych pałacach neobarokowych, ale również w celu zobrazowania ogólnej tendencji dotyczącej możliwości ich rewaloryzacji.

Na terenie województwa zachodniopomorskiego istnieje ponad 500 założeń rezydencjonalnych objętych ochroną prawną. Zdecydowana większość rezydencji wraz z towarzyszącymi im założeniami ogrodowymi jest wpisana do rejestru lub ewidencji zabytków. Jednak część z nich, pozbawiona opieki ulega postępującym procesom degradacji, podczas gdy tylko nieliczne, oddane w ręce prywatnych użytkowników, bądĽ instytucji państwowych i samorządowych są stopniowo rewaloryzowane i odzyskują dawną świetność. Inwentaryzacje stanu istniejącego prowadzone zarówno w latach 2002-2005, jak i po upływie kilkunastu lat - w roku 2016, pozwoliły na obserwację zmian, jakim ulegały obiekty rezydencjonalne zachowane w różnym stanie u progu XXI w.

Zmiana warunków gospodarowania przestrzenią, jaka nastąpiła po 1989 roku stworzyła zarówno szanse rozwoju, ale również zagrożenia dla zabytkowych obiektów będących do tego czasu w administracji państwowej. Tereny wiejskie Pomorza Zachodniego, na których dominowała przed II wojną światową wielkoobszarowa własność ziemska, zostały po 1945 roku w naturalny sposób przejęte przez Państwowe Gospodarstwa Rolne. Badania prowadzone w latach 2000-2005 wykazały, że działalność inwestycyjna PGR wywarła destrukcyjny wpływ na stan zachowania licznych obiektów zabytkowych, jednak po roku 1991 proces dewastacji w wielu przypadkach nie został zahamowany. Na przełomie XX i XXI w. założeniami rezydencjonalnymi przejętymi do swojego zasobu gospodarowała Agencja Nieruchomości Rolnych (ANR). W tym czasie większość pałaców i dworów oraz towarzyszących im parków została sprzedana, wydzierżawiona lub przekazana nieodpłatnie instytucjom państwowym i samorządowym, ale nadal część obiektów pozostaje w zasobach ANR.

W kontekście szybko postępujących zmian, a zwłaszcza niekorzystnych przekształceń i degradacji wartości historycznych i krajobrazowych zabytkowych założeń rezydencjonalnych wymagają one inwentaryzacji i dokumentacji. Utrwalenie w kadrze aparatu fotograficznego może stać się jedyną pamiątką dla przyszłych pokoleń utraconych nierzadko bezpowrotnie obiektów (pałac w Kąkolewicach, dwór w Siennie Dolnym). Jednak, może stać się również złym wspomnieniem dewastacji, którą udało się odwrócić i przywrócić cenne rezydencje do dawnej świetności (dwór w Glinnej, pałac w Przelewicach).

Odkrywanie historii i tradycji regionu, której nieodłączną część stanowią dawne siedziby ziemiańskie stanowiące niezwykle cenne elementy dziedzictwa kulturowego ma ogromne znaczenie w kultywowaniu i rozszerzaniu się świadomości regionalnej dzisiejszych mieszkańców Pomorza Zachodniego. Dla tych pokoleń, które urodziły się i mieszkają na terenie Pomorza Zachodniego jest to już "mała ojczyzna", której tożsamość kulturowa wciąż jednak oczekuje na odkrycie, nazwanie i określenie. Konieczność jej przywrócenia jest niezbędnym warunkiem nie tylko podtrzymania wielowiekowego dziedzictwa kulturowego, ale również zrównoważonego rozwoju całego regionu. Szansą na odbudowę tożsamości regionalnej są działania edukacyjne, pokazywanie wartości obiektów zabytkowych i możliwości, jakie stwarzają dla rozwoju regionu.

dr inż. arch. Magdalena Rzeszotarska-Pałka

Fotografia - zdjęcie czy dokument? Niezależnie od ujęcia i definicji zaświadcza o istnieniu ludzi wydarzeń, obiektów, chwil, które miały miejsce. Wyraża emocje fotografującego. Fotograficzne przedstawienie, zapis stanu zachowania układów rezydencjonalnych z terenów Pomorza Zachodniego zaświadcza zarówno o bogactwie kulturowym tych ziem, jak i o przemianach zachodzących w obecnym krajobrazie. Fotografie te ukazują piękno architektury - brył, proporcji, materiałów, detali, z drugiej strony budzą niepokój o stan ich zachowania i dalszą przyszłość. Malownicze, bujne ogrody i zieleń, powoli i spektakularnie spajające się ze strukturą budowli, także nie pozwalają na spokojną kontemplację barwnych ujęć. W fotografiach Pani dr inż. arch. Magdaleny Rzeszotarskiej-Pałka widać zarówno niezwykłe wyczucie otaczającej jej przestrzeni, jak i troskę o jej znaczenie i wartość. Jako architekt i architekt krajobrazu, naukowiec i dydaktyk, to szczególne dziedzictwo kulturowe ukazuje w sposób profesjonalny, momentami, jako chłodny zapis stanu istniejącego, innym razem tworząc pełne ekspresji ujęcia z odrobiną żartu, jeszcze innym razem z widocznym sentymentem lub troską. Tych 15 zaprezentowanych na wystawie obiektów, wybranych spośród ok. 500 podobnych założeń objętych ochroną prawną, przedstawiają różnorodność form rezydencji, przyjętej stylistyki wystroju, zabudowy gospodarczej oraz towarzyszących całości parków i ogrodów. Fakt, iż były wykonywane w różnych okresach czasowych pozwala prześledzić nie tylko zmianę stanu zachowania poszczególnych obiektów, ale także ogólne tendencje w konserwacji i rewaloryzacji tego typu układów. Zapis fotograficzny stanu zachowania tych wybranych dworów, pałaców i zabudowy im towarzyszącej stanowi niejako inspirację do dalszych, koniecznych, często natychmiastowych działań, mających na celu zachowanie tego niezwykłego dziedzictwa - stworzenia szczegółowych dokumentacji konserwatorskich oraz planów ochrony i konserwacji. Są także istotne ze względów edukacyjnych, poszerzania świadomości co do wartości tego dziedzictwa i jego znaczenia w skali regionu, wartości jakie posiadają - zarówno tych materialnych, jak i niematerialnych, jako zapisanej w przestrzeni tradycji i kulturze Pomorza Zachodniego. Zapisanej także na pięknych fotografiach Pani dr inż. arch. Magdaleny Rzeszotarskiej-Pałka oraz w pamięci oglądających…

Dr hab. inż. arch. Katarzyna Łakomy
Prodziekan WA Politechniki Krakowskiej
Kraków, 20 listopada 2016



Cykl fotografii Rezydencje na Pomorzu Zachodnim - dziedzictwo utracone czy odzyskane? to efekt 15 lat prowadzenia przez dr Magdalenę Rzeszotarską-Pałka badań nad stanem zachowania zespołów pałacowych i dworsko - parkowych na Pomorzu Zachodnim. Na fotografiach zdokumentowany został stan wybranych 15 rezydencji, uzupełniony o krótkie noty informacyjne.

Rezydencje umieszczone na "ziemiach odzyskanych" to symbole historii tego regionu. Wybudowane dla niemieckich właścicieli po II wojnie światowej najczęściej zostały wcielone do PGRów, gdzie z zadbanych i hołubionych majątków rodzinnych stały się własnością państwową - czyli "niczyją" - przejętą po wrogu, dewastowaną i rozkradaną. Sytuacja rezydencji po roku 89 i zmianie ustrojowej wcale nie uległa poprawie. Kraj będący w zapaści ekonomicznej miał ważniejsze potrzeby niż odbudowa poniemieckich, i tak już bardzo zniszczonych zespołów architektonicznych. Wybawieniem dla wielu z nich miała być sprzedaż w ręce prywatne i wiara, że prywatny właściciel podoła zadaniu odbudowania i zachowania tej architektury. W wielu wypadkach nie podołał. Rezydencje restaurowane tanim kosztem, bez dbałości o wartość historyczną lub dostosowywane do nowych potrzeb niejednokrotnie zamieniły się we własną karykaturę. Na dokumentacji przygotowanej przez Magdalenę Rzeszotarską-Pałka znajdziemy zarówno przykłady dobrze przeprowadzonej odbudowy, całkowitego zaniedbania, które doprowadziło do destrukcji, jak i przykłady nieodpowiedzialności nowych właścicieli, którzy do pozyskanej architektury podeszli z fantazją i niekompetencją. Warto zwrócić uwagę również na same fotografie, które są rzetelnym, dokumentacyjnym zapisem zastanych sytuacji, inwentaryzacją, która była prowadzona przez lata.

Cykl książek popularyzujących polską architekturę przygotowanych przez Filipa Springera, spowodował, że wiele osób wcześniej nie zainteresowanych zagadnieniami architektonicznymi polskiego modernizmu, zwróciło na niego uwagę. Dzięki interwencji mieszkańców i aktywistów wiele modernistycznych pereł udało się uchronić przed wyburzeniem. Mam nadzieję, że również praca wykonana przez dr Magdalenę Rzeszotarską-Pałka pozwoli na popularyzację tych obiektów, które się jeszcze zachowały na Pomorzu Zachodnim. Mam nadzieję, że będziemy z coraz większą odpowiedzialnością doceniali ich wartość historyczną i będziemy w stanie tworzyć dla nich nowe konteksty, które tę historię szanują.

Dr hab. Agata Zbylut
kierownik Pracowni Działań Intermedialnych i Interaktywnych
Wydział Malarstwa i Nowych Mediów
Akademia Sztuki w Szczecinie

Magdalena Rzeszotarska-Pałka jest architektem i architektem krajobrazu, naukowcem i dydaktykiem. Jest absolwentką Politechniki Szczecińskiej (obecnie ZUT). W 2005 roku obroniła doktorat pt. "Tożsamość krajobrazu kulturowego wsi folwarcznych i majątków ziemskich na terenie Pomorza Zachodniego. Zakres, możliwości i metody rewitalizacji krajobrazu kulturowego wsi i majątków ziemskich administrowanych w latach 1949 - 1991 przez państwowe gospodarstwa rolne" na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Praca ta została wyróżniona przez Radę Wydziału PK oraz Ministra Infrastruktury RP. Od 2010 roku piastuje stanowisko Kierownika Katedry Projektowania Krajobrazu na Wydziale Kształtowania Środowiska i Rolnictwa, Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Jest autorką kilkudziesięciu publikacji naukowych oraz współautorką monografii "Wieś pomorska wczoraj i dziś. Monografia wybranych wsi Pomorza Zachodniego" (Szymski, Rzeszotarska-Pałka, Pawłowski, Ignaczak-Felińska), która w 2008 roku zdobyła wyróżnienie Ministra Infrastruktury RP. Pracę naukową łączy z działalnością na gruncie dydaktyki. Jest promotorem kilkudziesięciu dyplomów magisterskich i inżynierskich. Jest członkiem indywidualnym LE:NOTRE Institute, Stowarzyszenia Polskich Architektów Krajobrazu oraz Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Ogrodnictwa SITO.